(Niektóre) zawiłości wschodniego katolicyzmu wyjaśnia ks. Bogdan Pańczak

Terra incognita wschodniego katolicyzmu. Krótki przewodnik

Bliska wizyta (27-29 czerwca), z jaką przybędzie do Polski zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego Światosław Szewczuk, niewątpliwie wywoła duże zainteresowanie środków masowego przekazu. Będzie to bowiem nie tylko wydarzenie religijne – obchody  1025. rocznicy Chrztu Rusi-Ukrainy, ale i historyczne, związane z 70. rocznicą tragedii wołyńskiej. Złą tradycją jest nonszalancja mediów w ukazywaniu realiów Kościołów wschodnich, w szczególności grekokatolików. Telewizja publiczna, jak każdego roku, informowała na początku maja o świętowaniu Wielkanocy przez wschodnich chrześcijan. Słowa poświęcone prawosławnym zilustrowano materiałem filmowym… z greckokatolickiej cerkwi w Lublinie, zgodnie z zasadą znaną z dziedziny sportowej: „co innego widzisz, co innego słyszysz”. Brak profesjonalizmu owocuje czasem sytuacjami anegdotycznymi, jak kilka lat temu, gdy jedna z pomorskich gazet opisywała liturgię Wielkiego Piątku u grekokatolików. Wyłożenie do adoracji płaszczanicy, czyli ikony na płótnie przedstawiającej Chrystusa złożonego do grobu, przemieniło się w „wyłożenie płaszcza Nyci”. Proponujemy krótką „ściągawkę”, która powinna pomóc w nawigacji po terra incognita wschodniego katolicyzmu.

  

A Arcybiskupstwo Większe (Arcybiskup Większy) – forma organizacyjna Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (UKGK), jedna z kilku, w jakich istnieją →Katolickie Kościoły Wschodnie. Niższa od →Patriarchatu, wyższa od Metropolii.  Kościół arcybiskupi większy to Kościół wschodni sui iuris (swego prawa), któremu przewodniczy metropolita stolicy określonej lub uznanej przez najwyższą władzę kościelną, a któremu nie został nadany tytuł patriarszy. Do Kościołów arcybiskupich większych i arcybiskupów większych ma zastosowanie to, co odnosi się w prawie wspólnym do Kościołów patriarchalnych i patriarchów.

B Białoruś Po Unii Brzeskiej (1596) to głównie ziemie białoruskie były terenem, gdzie zjednoczona z Rzymem Metropolia Kijowska rozwijała się najdynamiczniej. Tak widzi skutki zniszczenia Kościoła greckokatolickiego białoruski badacz: „Główną zasługą Unii było to, że w specyficznych warunkach historii białoruskiej była ona faktycznie jedyną instytucją zjednoczenia narodowego. Przez swoje środki, w tym sztukę, kształtowała ona główne cechy charakteru narodowego: tolerancję, miłość do Ojczyzny, szczerość, szacunek do pracy i nauki, a przede wszystkim – głęboką wiarę. Dlatego zniesienie Unii było tragedią narodową. Doprowadziło do zatracenia przez naród białoruski swej godności i swej świadomości narodowej. Ciężkie rany zadane zniesieniem Unii pozostają nie zaleczone do dziś”(Jury Chadyka, „Kulturotwórcza rola Unii Brzeskiej na Białorusi”, w: „Unia Brzeska z perspektywy czterech stuleci”, red.wyd. KUL, Lublin 1998, s. 1770).

C Cerkiew Choć Rada Języka Polskiego zatwierdziła używanie nazwy „Cerkiew” w znaczeniu „ogółu wiernych, wspólnoty religijnej, instytucji”, to warto ignorować tę nieprzemyślaną decyzję i pozostać przy stosowaniu cerkwi i pochodnych w odniesieniu do architektury, muzyki i sztuki wschodniochrześcijańskiej. W imię niewprowadzania dodatkowych podziałów w i tak podzieloną Ekklesię.

D Davies Norman, prof., o grekokatolikach: „Chrześcijaństwo europejskie nie było jednak nigdy jednością. Różnice w obrzędach Kościoła łacińskiego i greckiego utrwaliły się w 1054 roku w postaci trwałej schizmy. Temu »skandalowi w łonie chrześcijaństwa« nie zaradzono do dziś. Ponawiane od soboru florenckiego wysiłki na rzecz zakończenia rozłamu spełzły na niczym. Z jednej strony mamy wojownicze nastawienie kontrreformacyjnego katolicyzmu w stosunku do Wschodu, z drugiej zaś ksenofobię rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, która została stworzona pod koniec XVI wieku przez Iwana Groźnego jako osobny patriarchat będący narzędziem ekspansji Moskwy.

Najsmutniejszy w tej historii jest los greckokatolickich unitów, którzy połączyli niepochodzącą z Rosji tradycję prawosławną z wiernością wobec papieża. Padali oni ofiarą brutalnych represji na każdym etapie rosyjskiej ekspansji - od momentu, kiedy Moskale zdobyli w 1662 roku Kijów, odbierając go Polsce, do zajęcia Ukrainy Zachodniej przez Stalina pod koniec II wojny światowej. Obecną nadal w Europie gorycz po dawnym rozłamie religijnym najdobitniej ilustruje niedawna wojna w Bośni” ”.(N. Davies, „Europa między Wschodem a Zachodem”, wyd. Znak, Kraków 2007, s. 48).

E Eparchia Odpowiednik diecezji.  

G Greckokatolicki KościółNazwa skonstruowana analogicznie do rzymskokatolicki i wprowadzona w zaborze austriackim za rządów cesarzowej Marii Teresy.

  Górowo Iławeckie Kilkutysięczna miejscowość na północy woj. warmińsko-mazurskiego, w okolice której w ramach Akcji „Wisła” w roku 1947 przesiedlono licznych Ukraińców. Działa tu ukraińska szkoła. Grekokatolikom udało się na pocz. lat 80. przejąć zrujnowany kościół ewangelicki. Gruntownie wyremontowany i odrestaurowany służy jednej z największych wspólnot greckokatolickich w Polsce. Ikonostas i polichromie wykonał prof. →Jerzy Nowosielski. Główne miejsce obchodów 1025 rocznicy Chrztu Rusi-Ukrainy w archi eparchii przemysko-warszawskiej.

cerkiew.gorowo.pl

H HaliczDziś miasteczko w obwodzie iwano-frankowskim na Ukrainie. Dawna stolica księstwa ruskiego, od poł. XII w. stolica eparchii. Od łac. średni. nazwy Halicza – Galicia pochodzi Galicja.

I Isakowicz-Zaleski, ks. – http://www.seminarija.pl/2-uncategorised/82-jedna-rodzina-bez-braterstwa-ks-isakowicz-i-grekokatolicy

K Katolickie Kościoły WschodnieKościoły należące do wschodnich tradycji chrześcijańskich, które pozostają w pełnej jedności z Rzymską Stolicą św. Piotra. Terminu „wschodnie” nie należy rozumieć w sensie geograficznym, gdyż dzisiaj Katolickie Kościoły Wschodnie mają swe struktury na wszystkich kontynentach. Używane w przeszłości w odniesieniu do wschodnich katolików określenie „unici”, a dla samej metody przywracania jedności termin „uniatyzm” (od unii zawieranych z Rzymem), odbierane jest dzisiaj jako pejoratywne. Tak samo stosowany jeszcze przez Sobór Watykański II termin „obrządek” (ritus) jako synonim Kościoła partykularnego (Orientalium Ecclesiarum 2, 4, 16, 17, 19)  ma dzisiaj węższe, ściśle określone znaczenie.

M Męczennicy Pratulińscy http://www.seminarija.pl/2-uncategorised/62-meczennicy-jakiej-sprawy

N Nowosielski Jerzy, prof.http://www.seminarija.pl/ikonostas/prof-jerzy-nowosielski

O Obrządek Według Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich (KKKW) jest „dziedzictwem liturgicznym, teologicznym, duchowym i dyscyplinarnym, wyodrębnionym przez kulturę i okoliczności historyczne narodów, wyrażającym  sposób przeżywania wiary, właściwy dla każdego Kościoła sui iuris”

P Patriarchat To określony obszar administracji kościelnej, podległy władzy patriarchy (Encyklopedia Katolicka, t. XV). Patriarchat UKGK – http://www.seminarija.pl/images/kai.pdf

R Ruski Słowo – ofiara ignorancji, jedna z największych w nowożytnej historii nie tylko Polski

http://www.seminarija.pl/2-uncategorised/85-rusyfikacja-terazniejszosci-i-wiekow-minionych

http://www.seminarija.pl/archiwum/2-uncategorised/70-dziki-blysk-w-szczece-ukrainca-albo-problemy-z-ruskoscia

S Stereotypy  „Jednym z bardziej nieprzyjemnych skutków niedostatecznej wiedzy o Europie Wschodniej jest to, że bezkarnie uchodzi powielanie wielu pogardliwych stereotypów zbiorowych, nawet w dziełach akademickich.

Podobnie jak jeszcze niedawno wszyscy Walijczycy byli złodziejami, a wszyscy Żydzi oszustami, dziś nadal słychać niespotykające się ze sprzeciwem obelgi na temat całych zbiorowości: mieszkańcy Europy Wschodniej to "wieśniacy" lub "antysemici", Polacy są leniwi, Rumuni to włóczędzy, a Ukraińcy kolaborowali podczas wojny z okupantem.

W rzeczywistości zadziwiające jest, jak niewielu z ponad 40 milionów Ukraińców aktywnie współpracowało z hitlerowcami w porównaniu z dla przykładu Duńczykami, Holendrami czy Belgami. Dobrym punktem wyjścia do dyskusji jest tutaj pełna lista żołnierzy dywizji Waffen-SS złożonych z ochotników”.(N. Davies, „Europa między Wschodem a Zachodem”, wyd. Znak, Kraków 2007, s. 57).

Szeptycki Andrej, metropolita, Sługa Boży

Szeptycki - wybitny pasterz czy upiór zagubiony w stadzie?

Metropolita Andrzej Szeptycki a zbrodnie ludobójstwa

U Unie KościelnePo zerwaniu jedności między Kościołem bizantyńskim i łacińskim, które formalnie nastąpiło w roku 1054, a w powszechnej świadomości wiernych na Wschodzie utwierdziło się po najeździe krzyżowców na Konstantynopol w roku 1204, podejmowano próby przywrócenia jedności poprzez zawieranie unii kościelnych. Zmierzające do tego celu działania II Soboru Lyonskiego w 1274 r. oraz Soboru Florenckiego w r. 1439 nie dały trwałych rezultatów, niemniej jednak ten ostatni Sobór posłużył jako model dla zawartej w 1596 r. w Brześciu nad Bugiem unii między Kościołem prawosławnym Metropolii Kijowskiej a Rzymem. Pomijając drugorzędne motywy, unie kościelne zrodziły się z autentycznego pragnienia odbudowania jedności między podzielonymi Kościołami. Dokonywało się to zgodnie ze stopniem świadomości eklezjalnej owych czasów (Jan Paweł II, List  Magnum Baptismi donum (14. 02. 1988) do ukraińskich katolików z okazji 1000-lecia Chrztu Rusi Kijowskiej, 4) i krytyka metody unijnej według dzisiejszych kryteriów jest anachronizmem. Przy zawieraniu unii dochodziło do zderzenia dwóch wizji: Kościoły wschodnie rozumiały unię jako przywrócenie jedności między Kościołami, Rzym natomiast jako podporządkowanie części wschodniego chrześcijaństwa jurysdykcji papieża, co miało znaleźć wyraz w bezwarunkowym przyjęciu wszystkich dogmatów wiary. Używane do niedawna pojęcie „obrządek” rozumiano jako włączenie do jednego (rzymskokatolickiego) Kościoła grup chrześcijan wschodnich, którym pozwolono na zachowanie swojej tradycji liturgicznej i części dyscypliny kanonicznej. W rezultacie unii dochodziło do podziału w łonie Kościołów wschodnich i prawie wszystkie Katolickie Kościoły Wschodnie mają swoje „odpowiedniki” po stronie prawosławnej. Każdą z unii kościelnych należy rozpatrywać oddzielnie, gdyż nie był to fenomen jednolity. O niektórych wschodnich katolikach wręcz nie można w żaden sposób mówić jako o „unitach”, gdyż ich jedność z Rzymem nie jest wynikiem żadnej unii.

W Współczesne problemy wschodnich katolików W XX wieku, przede wszystkim dzięki II Soborowi Watykańskiemu i pontyfikatowi Jana Pawła II (promulgacja KKKW, list apostolski Orientale Lumen) niepomiernie wzrósł status oraz uświadomienie roli i znaczenia Katolickich Wschodnich Kościołów. Niemniej jednak w sferze ich relacji z Rzymską Stolicą Apostolską pozostaje do rozwiązania kilka problemów, z których najważniejsze wymienił prefekt Kongregacji Kościołów Wschodnich w wystąpieniu na sympozjum z okazji 10-lecia obowiązywania KKKW (Watykan, 19-23. XI. 2001). Dotyczą one: jurysdykcji patriarchów poza terytorium patriarchatów, celibatu duchowieństwa żyjącego poza terytorium określanego jako wschodnie oraz kwestii kompetencji Synodów, przede wszystkim w dziedzinie nominacji biskupów.

Ks. Bogdan Pańczak